Toegangsweg en terras:

• Zorg dat er geen uitstekende tegels zijn.
• Bladeren, mos en sneeuw kunnen tegels en houten oppervlakken glad maken. Zorg dan ook dat dit verwijderd wordt.
• Wanneer tegels los liggen zorg je beter dat deze vast worden gelegd.
• Zorg voor een vrije toegangsweg. Verwijder voorwerpen die in de weg staan.

Verlichting:

• Zorg dat alle kamers voldoende verlicht zijn. Zeker bij trappen en tussen de slaap- en badkamer.
• Een automatische verlichting met sensor kan nuttig zijn.

Telefoon:

• Plaats de telefoon niet te hoog zodat je er gemakkelijk bij kunt.
• Zorg voor een centrale plaats voor uw telefoon zodat je er snel bij kunt geraken. Een draagbare telefoon is aangeraden.
• Geef een sleutel van je woning aan familie, vrienden of buren.
• Het kan nuttig zijn om bij je telefoon een lijstje te leggen met telefoonnummers indien je hulp nodig hebt. Stel eventueel in je telefoon een sneltoets in zodat je snel iemand kunt bereiken.
• Eventueel kan een personenalarmsysteem geïnstalleerd worden in je woning. Indien je de telefoon niet meer kunt bereiken kun je met dit systeem snel iemand contacteren.

Trappen:

• Zorg dat traplopers goed vastliggen.
• Leg geen voorwerpen op de trap.
• Leg geen matje onderaan de trap.
• Kleef een antislipstrook op de treden van uw trap.
• Ga nooit op onstabiele trapjes of ladders staan.
• Duid eventueel de eerste en de laatste trede aan met speciale fluostripjes.
• Zorg voor een stevige trapleuning. Indien mogelijk aan beide zijden van de trap.
• Voorzie voldoende verlichting op en rond de trap.

Vloer:

• Laat niets op de vloer slingeren. Ruim steeds meteen je woning op.
• Hou je vloer schoon en droog. Je kunt vallen of slippen op water, stof, kruimels of groenten. 
• Leg zo weinig mogelijk tapijten in huis. Indien je toch tapijten wenst in huis, kies dan een tapijt met een antislip-systeem.
• Losse kabels moeten vastgemaakt worden aan de muur.

Badkamer en wc:

• Probeer de badkamervloer droog te houden. Natte tegels kunnen heel glad zijn.
• Zorg voor stevige handgrepen waar nodig.
• Leg eventueel een antislipmat in bad of douche. Voor het toilet kan een antislipmatje ook nuttig zijn.
• Was jezelf zittend aan de lavabo of in de douche. Er bestaan speciale douchezitjes, maar een plastic tuinstoel kan ook geschikt zijn, indien deze in je douchecabine past.

Keuken:

• Plaats dingen die je regelmatig gebruikt binnen handbereik.
• Zet een kookpot met bijvoorbeeld hete soep of boodschappentassen nooit op de grond.
• Indien je iets moet nemen op grotere hoogte, gebruik dan een stevige en stabiele trapladder in plaats van een stoel.
• Berg elektrische apparaten en gevaarlijke voorwerpen, zoals messen, na gebruik veilig op.

Slaapkamer:

• Schaf je een tweede telefoon (draagbaar). Zo hoef je je niet te haasten om op tijd de telefoon op te nemen.
• Kies een bed met aangepaste hoogte, je moet gemakkelijk in en uit het bed komen. Zorg ervoor dat je voeten de grond raken wanneer je op de rand van het bed zit.
• Je lichtschakelaar moet bij voorkeur toegankelijk zijn vanuit je bed.

• Probeer een half uur per dag actief te bewegen. Speel met je kleinkinderen, neem de trap in plaats van de lift, werk in de tuin, wandel naar de winkel, doe huishoudelijke taken, … .
• Maak eventueel gebruik van hulpmiddelen zoals een wandelstok of een looprekje.
• Beperk langdurig zitten. Onderbreek het zitten elke 30 minuten door enkele malen op te staan en even rond te wandelen.
• Hou je spieren in conditie door regelmatig te wandelen, te fietsen, te zwemmen, … .
• Er zijn cursussen die je kunt volgen om je evenwicht te verbeteren, bv tai chi, yoga, turnen.
• Vermijd bruuske bewegingen. Let op bij het opstaan uit bed of wanneer je rechtstaat uit een stoel of zetel. Ga eerst rustig recht zitten en wacht even totdat er zeker geen duizelingen meer zijn.
• Warm je spieren altijd eerst op voordat je een inspanning levert.
• Drink voldoende water wanneer je een inspanning doet.
• Zoek eventueel een partner om samen bewegingsoefeningen te doen, indien je dit niet graag alleen doet.
• Stap regelmatig: bewegen verbetert de conditie van je botten.
• Probeer veel melkproducten te eten. Vraag eventueel aan je arts of apotheker voor voedingssupplementen met extra calcium en vitamine D.
• Stop met roken en matig je alcoholgebruik.

• Vermijd zo veel mogelijk het innemen van kalmeer- of slaapmiddelen omdat je hier duizelig van kan worden. Indien je ze toch moet nemen, wees dan aandachtig voor de mogelijke bijwerkingen. Bespreek dit met je arts.
• Bespreek het gebruik van geneesmiddelen met je arts. Bepaalde geneesmiddelen kunnen de kans op vallen verhogen.
• Neem geneesmiddelen precies zoals de arts (of apotheker) je heeft verteld.
• Contacteer je arts indien je last hebt van bijwerkingen.
• Hou er rekening mee dat je ook duizelig kunt worden van geneesmiddelen die niet op voorschrift zijn, bijvoorbeeld voedingssupplementen met valeriaan, …
• Vermijd bruuske bewegingen. Let op bij het opstaan uit bed of wanneer je rechtstaat uit een stoel of zetel. Ga eerst rustig recht zitten en wacht even totdat er zeker geen duizelingen meer zijn.
• Beperk of vermijd het gebruik van alcohol.

• Ga regelmatig naar de oogarts. Misschien moet e brilsterkte aangepast worden.
• Leen geen bril van iemand anders.
• Zorg voor voldoende verlichting in heel je huis. Liefst met lampenkap of mat glas zodat je niet verblind wordt.
• Ruim dadelijk op zodat er niets rondslingert waarover je later kunt struikelen.

• Neem plaats op de rand van je bed, stoel of zetel vooraleer je opstaat. Laat je benen bengelen totdat je niet meer duizelig bent.
• Adem een aantal keren diep in en uit.
• Plaats vervolgens je beide voeten naast elkaar. Zet ze plat op de grond onder je knieën.
• Steun met je handen op je knieën en sta langzaam recht.

• Zorg dat je schoenen goed passen.
• Draag gesloten schoenen.
• Kies schoenen met een brede, lage hak, een dunne antislipzool met velcro of veters.
• Strik altijd je veters.
• Loop nooit op kousen, liever op blote voeten.
• Verzorg je voeten goed, behandel wondjes en drukplekken. Een bezoek van een pedicure is geen overbodige luxe.
• Draag pantoffels die je voeten goed omsluiten (geen instekers).
• Draag eventueel steunzolen.
• Maak eventueel gebruik van hulpmiddelen zoals een wandelstok of een looprekje.

• Zet je telefoon (of meerdere) op een centrale plaats.
• Leg alarmnummers in de buurt van je telefoon of zet ze als sneltoets in je telefoon.
• Indien je een alarmzender draagt van je persoonlijk alarm draag je deze best rond je hals of pols. Bij een val volstaat een druk op de knop voor hulp.
• Spreek met vrienden of buren af. Bel elke dag of ga eens langs. Zorg ervoor dat je niet vergeten wordt.
• Geef een sleutel van je woning aan familie, vrienden of buren.
• Maak eventueel gebruik van hulpmiddelen zoals een wandelstok of een looprekje.

• Probeer zo rustig mogelijk te blijven.
• Zorg dat je niet onderkoelt raakt: ga op een mat liggen, bedek uzelf met kranten, tapijt, deken, jas, kussens, … .
• Probeer iemand te verwittigen (telefoon, persoonlijk alarm, roepen, kloppen).
• Probeer recht te komen als je geen erge pijn voelt (bv. aan je heupen, in je buik, aan je hoofd of in je borststreek).

Rechtkomen na een val:

• Rol op je buik door je hand over je buik in de andere richting te brengen.
• Steun op beide handen en voeten en duw af zodat je op beide knieën komt te steunen.
• Zoek steun aan een stevig en stabiel meubel.
• Zet één voet plat op de grond, plooi je knie en duw jezelf op.

• Spreek op rustige duidelijke toon en benader de persoon met dementie met respect en niet als een kind.
• Maak oogcontact en maak je bedoelingen met woorden maar ook met gebaren duidelijk.
• Neem niets uit handen wat hij/zij nog kan. Ook niet wanneer het lang duurt of niet verloopt zoals je het gewend ben (bv. de aardappelen schillen of was opvouwen).
• Blijf niet doorvragen als hij of zij het niet meer weet. Blijf niet iets stimuleren wat niet kan.
• Een vaste dagindeling is belangrijk. Doe dingen zoveel mogelijk in dezelfde volgorde en op hetzelfde tijdstip.
• Neem de gevoelens van je familielid met dementie serieus, als hij verdrietig is over zijn (overleden) moeder, die alsmaar niet thuiskomt, is hij of zij echt verdrietig.
• Besef het verdriet, de onmacht en soms de ontkenning van familieleden en andere mensen die geen kennis hebben van dementie. Neem voor deze mensen de tijd om ze iets te vertellen over dementie en raadt ze aan om er iets over te lezen.
• Corrigeren en het geheugen testen vergroot onzekerheid en werkt averechts.
• Zorg ervoor dat hij/zij niet zelf het huis kan verlaten (speciale sloten, ramen dicht, …). Let erop dat het huis geen gevangenis lijkt. Als de persoon met dementie merkt dat alle ramen en deuren afgesloten zijn kan dat juist tot angst en onrust leiden.
• Kom niet te abrupt in het waarnemingsveld van een persoon met dementie maar laat je horen en zien voordat u dichterbij komt.
• Blijf in het gezichtsveld van een persoon met dementie als je tegen hem/haar praat.
• Leg belangrijke voorwerpen zoals sleutels of portemonnee op een zichtbare plaats.
• Ga wanen of hallucinaties niet tegenspreken, ontkennen of belachelijk maken. Dit zal snel leiden tot onrust en spanning.
• Besef dat de persoon met dementie niet met opzet probleemgedrag vertoont. Probeer begrip te tonen.

Toekomstplan

Na een psychose is het belangrijk dat je je leven weer probeert op te bouwen. Samen met hulpverleners, en eventueel uw familie, kun je een plan opmaken over hoe je verder wilt: een toekomstplan. Een plan, geeft een overzicht, een houvast. Hierin kan staan:

• Hoe een psychose voorkomen.
• Doelstellingen voor de toekomst.
• Wat wil je bereiken;
• Hoe kun je dat bereiken.
• Welke hulp heb je daarbij nodig.
• Wensen en mogelijkheden op gebied van:
• wonen (zelfstandig, bij familie, onder begeleiding).
• opleiding, werk en dagbesteding.
• contact met anderen (sport, vereniging, vrienden,…).
• Wat te doen in noodgevallen, bijvoorbeeld afspraken over:
• gebruik medicatie tijdens psychose.
• eventuele opname.

Dagbesteding

Probeer regelmaat aan te brengen in je leven. Een regelmatig leven helpt stress te voorkomen. Zorg ervoor dat je iets om handen hebt. Zoek activiteiten die je zinvol vindt, die je leuk vindt en die je goed liggen. Organiseer je activiteiten door een dag- of weekprogramma te maken.

Wat er in een dagprogramma kan staan:

• dagelijkse dingen, zoals:
• vast tijdstip voor opstaan.
• vast tijdstip voor maaltijden.
• boodschappen.
• opruimen, de was doen,….
• rekeningen betalen.
• gaan werken/ vrijwilligerswerk/dagactiviteitencentrum.
• gaan sporten.

Met medicatie en hulp kun je lange tijd in evenwicht blijven. Veel mensen met schizofrenie maken echter opnieuw slechte perioden mee. Niet zelden komen ze opnieuw in een psychose terecht. Soms is daar een duidelijke reden voor, zoals het stoppen met medicatie, maar het kan ook zomaar gebeuren. Een psychose kondigt zich vaak aan.

Leer waarschuwingssignalen herkennen

• Wat waren de waarschuwingssignalen bij een vorige psychose?
• Vraag aan mensen uit je omgeving of zij zagen dat er iets aan je gedrag veranderde.
• Houd een dagboekje bij. Zo kun je eventueel signalen bij uzelf opmerken. Noteer hierin bijvoorbeeld:
• wat je gedaan hebt.
• hoe je je voelde.
• wie je ontmoet hebt.
• welke medicatie je gebruikt heeft.
• of je hebt gedronken.

Mogelijke waarschuwingssignalen

• vergeetachtigheid;
• achterdochtiger zijn dan anders;
• vreemde ideeën;
• meer belangstelling voor geloof, filosofie en magie;
• minder logisch denken;
• snel afgeleid zijn;
• somberheid;
• sneller geïrriteerd zijn;
• futloos zijn;
• slecht slapen;
• meer of minder eten;
• angstiger zijn dan normaal;
• uzelf minder goed verzorgen;
• problemen op school/werk.

Schakel tijdig hulp in. Als je snel goede hulp krijgt, kun je de schade beperken.

Stress kan een psychose uitlokken. Je kunt stress in de hand houden door signalen van stress te herkennen, overzicht te houden en bewust te leren ontspannen.

Stress herkennen
Als stress te veel oploopt en te lang aanhoudt, ontstaan er klachten.

• Lichamelijk: spierpijn, klamme handen, slecht slapen, hartkloppingen,… .
• Psychisch: lusteloos, rusteloos, gejaagd, snel geïrriteerd,… .
• Gedrag: concentratieproblemen, piekeren, cynisme, overmatig gebruik van alcohol, drugs of medicatie,... .

Overzicht bewaren
Enkele tips:

• Gebruik een agenda om je dagen te plannen.
• Maak lijstjes, bijvoorbeeld:
• verjaardagen naasten;
• boodschappen;
• medicatie die je gebruikt.
• Neem niet te veel hooi op de vork. Plan je agenda niet te vol, plan bewust tijd in voor ontspanning.

Leer ontspannen
Je kunt bewust leren ontspannen door middel van ontspanningsoefeningen of door te gaan sporten.

Leer stress herkennen en probeer bewust te ontspannen op momenten dat de stress oploopt.

Leer stress herkennen

Hieronder enkele typische verschijnselen bij stress.

• Lichamelijk:
• gespannen spieren;
• klamme handen;
• vaak hoofdpijn hebben;
• slecht slapen;
• hartkloppingen;
• vaak moe zijn;
• hoge bloeddruk.

• Psychisch:
• lusteloos, somber;
• zich machteloos voelen;
• lusteloos, gejaagd;
• snel geïrriteerd.

• Gedrag:
• heel veel of net heel weinig eten;
• alcohol drinken om te kunnen ontspannen;
• regelmatig kalmerende middelen/ slaapmiddelen gebruiken;
• veel klagen, cynisch zijn;
• neiging zich terug te trekken of net  heel druk zijn;
• niet meer echt kunnen genieten.

Ademhalingsoefeningen of spierontspanningsoefeningen kunnen helpen om te ontspannen. Denk bijvoorbeeld aan yoga.

Leef gezond

Hoe gezonder je bent, hoe beter je tegen stress of spanning bestand bent.

• Eet gezond en gevarieerd.
• Beweeg voldoende.
• Zorg voor een goede nachtrust.

Besteed aandacht aan sociale contacten

Contact met anderen helpt stress te voorkomen. Doe dingen waar je plezier in hebt. Plan regelmatig leuke en ontspannende activiteiten in, zoals:

• sporten;
• in de tuin werken;
• naar de film;
• uit eten met vrienden, enz.

Auto rijden

• Bespreek met je arts of de medicatie die je gebruikt een invloed heeft op je rijvaardigheid.
• Drink nooit alcohol als je met de wagen rijdt. Alcohol kan het effect van medicatie versterken.
• Neem meteen rust of stop meteen met rijden bij volgende symptomen:
• wazig zien;
• slaperigheid;
• concentratieproblemen;
• niet meer goed weten welke route je nam.

Vrije tijd

Kies in je vrije tijd voor activiteiten die je plezier en ontspanning geven. Hierbij zijn er een aantal dingen waar je op kunt letten.

• Houd rekening met je ritme. Kies niet voor activiteiten die je ritme ernstig verstoren of waardoor je te weinig slaap krijgt.
• Houd je grenzen in de gaten. Zorg voor voldoende rust en ontspanning. Te zware activiteiten kunnen je uit balans brengen.
• Wees verstandig bij het uitgaan. Je gaat dan later naar bed dan gebruikelijk en je staat de dag erna later op. Deze verschuiving kan je evenwicht verstoren en een risicofactor zijn voor het ontstaan van een episode.
• Denk aan je medicijnen. De combinatie van bepaalde medicijnen met veel zweten en weinig drinken kan leiden tot medicatievergiftiging (lithium). Drink veel bij warm weer en tijdens het sporten. Vraag meer informatie aan je arts of apotheker.
• Let op met alcohol en drugs. Alcohol en drugs kunnen de effecten van medicatie versterken. Vraag meer informatie aan je arts of apotheker. Gebruik geen alcohol of drugs bij een beginnende episode, de kans is dan groot dat uw situatie verslechtert.

Vakanties

Op vakantie gaan kan veel van je vragen en een risico zijn voor het ontstaan van een nieuwe episode. Hieronder enkele tips die je kunnen helpen je manisch-depressieve stoornis ook op vakantie zo veel mogelijk in de hand te houden.

• Bereid je reis goed voor.
• Begin op tijd met koffers maken.
• Doe eventuele inkopen ruim van te voren.
• Maak een lijstje met wat er nog moet gebeuren.
• Bespreek je vakantieplannen met je arts/psycholoog/psychiater. Stel samen een brief op, in het Engels, met informatie over je manisch depressieve stoornis en de medicatie die je gebruikt. Hulpverleners weten dan waar ze op kunnen letten en je voorkomt ook mogelijke problemen bij de douane in verband met de medicatie die je gebruikt.
• Houd rekening met je medicatie.
• Voorzie voldoende medicatie.
• Stop niet al je medicatie in één koffer, bewaar ook wat in je handbagage.
• Bepaalde omstandigheden kunnen een invloed hebben op de concentratie medicatie (lithium) in het bloed. Bijvoorbeeld bij veel zweten, weinig drinken of diarree. In extreme situaties kun je hierdoor een lithiumvergiftiging oplopen. Bespreek vooraf met je arts op welke signalen je moet letten om gevaarlijke situaties te voorkomen. Wanneer je veel vocht verliest, is het belangrijk de zoutvoorraad aan te vullen. Zorg dat je steeds iets zout bij de hand heeft (zoute drop, zoute koekjes, zoute nootjes,…).
• Pas je ritme geleidelijk aan. Als je naar een land reist met een andere tijdzone, pas dan je ritme thuis al een beetje aan. Ga bijvoorbeeld elke dag iets eerder opstaan en eerder slapen.
• Zorg voor voldoende slaap.
• Reis alleen als je stabiel bent. Wanneer je op reis gaat bij een beginnende episode, is de kans groot dat je situatie tijdens de vakantie verergert.
• Sluit een reisverzekering af waarmee je verzekerd bent voor kosten van een eventuele behandeling in het buitenland en van repatriëring. Neem een annuleringsverzekering voor het geval je de reis moet afzeggen vanwege een (beginnende) episode.  

Veel episodes kondigen zich min of meer aan. Door voortekens te leren herkennen, kun je snel ingrijpen wanneer dit nodig is en kan een nieuwe manie of depressie soms voorkomen worden.

Mogelijk voortekenen

Voortekenen leren herkennen

• Leer van de vorige keer. Ga na hoe het bij een eerdere episode mis ging.
• Hoe ging het mis?
• Waarmee begon het?
• Wat waren de eerste tekenen?
• Zoek informatie op over de manisch-depressieve stoornis. Door meer te weten te komen over de stoornis in het algemeen, is het goed mogelijk dat je ‘nieuwe’ kanten van uw eigen manisch-depressieve stoornis leert kennen.
• Houd je stemmingen bij. Zo krijg je een beeld, wat kan helpen om een terugval te zien komen. Noteer bijvoorbeeld dagelijks:
• hoe je je voelt.
• hoe en hoeveel je slaapt.
• welke medicatie je gebruikt.
• wat je die dag gedaan hebt.
• Houd een dagboek bij. Noteer hierin regelmatig je gedachten en gevoelens. Zo word je meer bewust van wat er allemaal in je omgaat.
• Stel een noodplan op. Hierin leg je vast wat er moet gebeuren bij een nieuwe manie of depressie. Dit kun je samen doen met je behandelaar (arts/psycholoog/psychiater). Noteer bijvoorbeeld:
• algemene gegevens (naam, adres, geboortedatum).
• informatie over je manisch-depressieve stoornis.
• welke medicatie je gebruikt.
• gegevens van naasten die men kan contacteren.
• Praat met iemand die je vertrouwt. Het is een manier om jezelf beter te leren kennen en stil te staan bij hoe het eigenlijk met je gaat.
• Zoek professionele hulp. Door af en toe een gesprek te hebben met de huisarts, psycholoog of psychiater kun je praten over hoe het met je gaat en of er gevaar is voor een nieuwe episode. Zij kunnen de eerste tekenen soms eerder herkennen dan jijzelf.

Voorkomen van een nieuwe episode

Als je voelt dat je manisch of depressief wordt, kun je bepaalde maatregelen nemen om ervoor te zorgen dat je jezelf en anderen geen schade toebrengt.

Enkele voorbeelden van maatregelen:

• Geef je autosleutels aan iemand anders, zodat je niet kunt rijden. Zo voorkom je ongelukken of een boete voor te snel rijden.
• Geef betaalkaarten bij naasten in bewaring. Zo voorkom je dat je grote bedragen kunt uitgeven.
• ... .

Als je voelt dat er een episode nadert, zoek dan meteen hulp.

Veel episodes kondigen zich min of meer aan. Door voortekens te leren herkennen, kun je snel ingrijpen wanneer dit nodig is. Misschien kun je dan een nieuwe manie of depressie voorkomen.