Rouwen is niet zo vanzelfsprekend.
Rouw ontstaat als reactie op het verlies van iemand die een grote betekenis had in het leven van de nabestaande. De pijn van dat gemis is de ‘prijs’ die men betaalt voor de band met de overledene. Rouwenden moeten hun leven opnieuw afstemmen, de geliefde persoon is immers voorgoed weg. Rouwen is om die reden een proces van aanpassen. Hoe lang het rouwproces duurt, is voor iedereen verschillend.
Iedereen maakt ingrijpende verliezen mee: niet alleen door de dood maar ook door het leven. Verlies van het werk, van een huwelijk, van vriendschap, van gezondheid zijn voorbeelden van betekenisvolle verliezen. Ook de verliezen die wij ervaren door de natuurlijke loop van het leven, zoals wanneer de kinderen het ouderlijk huis verlaten of bij het afsluiten van het arbeidsleven, kunnen ingrijpend zijn.
Eén van de meest ingrijpende verliezen waarvoor een mens zich geplaatst ziet, is het verlies van een dierbare door overlijden.

Lees meer

Lees minder

Hoewel iedereen op een andere manier rouwt en er dus geen draaiboek of recept voor te geven is, heeft elk rouwproces een begin, een midden en een einde. De Amerikaanse rouwdeskundige William Worden heeft in 1992 vier rouwtaken onderscheiden. Dit takenmodel is uniek en goed hanteerbaar omdat het niet zozeer uitspraken over het proces van verlies verwerken doet, maar de taken benadrukt die verricht moeten worden.
De ervaring leert dat de taken gedurende het hele proces door elkaar kunnen lopen.

Taak 1 - Het aanvaarden van de realiteit van het verlies
De realiteit van het overlijden dringt geleidelijk door. Men ‘weet’ dat de dierbare is overleden, maar beseft het op een ander niveau nog niet. In de regel vraagt deze taak bij een niet-verwacht overlijden meer tijd. Besef van de onomkeerbaarheid is nodig om de pijn van het gemis te kunnen voelen. Een aspect van de aanvaarding is het innerlijk weten dat hereniging in dit leven niet meer mogelijk is. Hier gaat het vooral om de overstap van rationeel weten naar gevoelsmatig weten.

Taak 2 - Het doorleven van de pijn en het verdriet
Volgens Worden is het noodzakelijk om de pijn te voelen en er niet voor weg te lopen. ‘Het is onmogelijk om iemand te verliezen van wie je veel hebt gehouden en geen pijn te voelen.’ Verdriet is immers de keerzijde van de medaille ‘houden van…’
Andere wetenschappers nuanceren dit: in sommige gevallen, bijvoorbeeld bij het overlijden van een ouder op zeer hoge leeftijd kan dit ook met weinig verdriet gepaard gaan. Er hoeft dan ook niet altijd sprake te zijn van veel verdriet of pijn.

Taak 3 - Het aanpassen aan een nieuw leven waarin de overledene niet meer aanwezig is
De rouwende moet zich als het ware leren instellen op alle veranderingen.
De overledene had wellicht veel betekenissen en functies voor de ander. Hij of zij was een kameraad, een seksuele partner, iemand die het huishouden organiseerde of iemand die misschien het initiatief nam in het contact met anderen. Dit vraagt aanpassing en soms nieuwe vaardigheden.
De sociale omgeving reageert anders op een paar dan op een alleenstaande. Een ouder is na de dood van een enig kind voor de maatschappij geen vader of moeder meer. Het gaat hier dus niet alleen om veranderingen in het dagelijks leven maar ook om veranderingen in de wijze waarop de maatschappij naar de nabestaande en de nabestaande naar zichzelf kijkt.

Taak 4 - De overledene emotioneel een plaats geven en het oppakken van de draad van het leven
Vroeger dacht men dat een voorwaarde voor een goede verliesverwerking zou zijn dat de band met de overledene werd doorgesneden. Tegenwoordig wordt daar anders over gedacht. De relatie met de overledene blijft bestaan, maar de overledene krijgt wel een andere plaats, wordt herinnering. De emotionele energie kan hierna geïnvesteerd worden in andere dingen of in een andere relatie.
Het is moeilijk te zeggen op welk moment een verlies verwerkt is. Mensen hebben meer of minder tijd nodig. Er bestaan geen regels hoe iemand die gemoedstoestand bereikt. Soms gaat de pijn nooit helemaal over terwijl het leven wel weer als zinvol wordt ervaren. Het is heel normaal om af en toe weer verdriet te hebben als daar aanleiding voor is. Dat hoort er gewoon bij.

Lees meer

Lees minder

Rouw dringt door tot in alle gebieden van het leven. Het kan niet ‘afgelegd’ worden, niet voor even dus ook niet voor het werk.
Emotionele reacties en gevoelens
In het begin kan de rouwende door heftige emoties overvallen worden en gevoelens ervaren die hij niet van zichzelf kent. Het zelfbeeld en de relaties met anderen kunnen erdoor beïnvloed worden. Dit alles kan beangstigend zijn.
Rouw is niet alleen verdriet en somberheid. Rouw betekent meestal een scala aan gevoelens. Angst, agressie, schuld, verwarring kunnen voorkomen maar ook positieve gevoelens zoals opluchting en tevredenheid over de uiteindelijke gang van zaken rond het levenseinde kunnen een rol spelen.
Lichamelijke reacties
Naast emotionele reacties kan ook het lichaam heftig reageren op het overlijden en op de veranderingen. Ook deze lichamelijke reacties zijn van persoon tot persoon verschillend. Spanningsklachten van de spieren kunnen last veroorzaken. Ook kan het zijn dat mensen veel meer of juist minder eten of drinken dan normaal. Het komt voor dat de eetlust verdwijnt. Daarnaast komt vermindering van het concentratievermogen veelvuldig voor.
Rouw is emotionele arbeid. Iemand in rouw kan zich continu lichamelijk vermoeid voelen of lusteloos. Slapeloosheid of overactief gedrag kan hierbij eveneens een rol spelen.
Veranderde behoeften
Door het verdriet veranderen soms tijdelijk de interesses en behoeften. Verminderde seksuele belangstelling en verminderde potentie kunnen optreden. Voor sommigen vermeerdert juist de seksuele behoefte of de behoefte aan intimiteit. Partners kunnen in deze moeilijke periode een verschillende seksualiteitsbeleving ervaren.
Het is niet altijd makkelijk een balans te vinden in het ervaren van de pijn en het zoeken naar afleiding. Vooral mensen die in het dagelijks leven weinig sociale contacten hebben maar ook mensen die veel uren moeten werken zullen moeite hiermee hebben.
Een gouden regel in het rouwproces is proberen ruimte te geven aan de gevoelens zoals en zolang ze zich voordoen.

Lees meer

Lees minder

Een verlies verwerken doet iedereen op een eigen manier. Er zijn geen regels voor. Belangrijk is dat de rouwende de ruimte neemt en krijgt om te rouwen zoals hij dat wil en nodig heeft.
Er zijn veel factoren die ervoor zorgen dat iedereen op een andere manier een verlies door de dood verwerkt. Ze zijn in drie groepen te verdelen:

De persoonsfactoren

• De aard en het karakter van de rouwende.
• De gewoontes die bestaan binnen de cultuur of de godsdienst waarmee men zich verbonden voelt.
• De manier waarop in het oorspronkelijke gezin met sterven en rouw wordt/werd omgegaan.
• De verwerking van eerdere verlieservaringen.
• De persoonlijke draagkracht op het moment dat het overlijden plaatsvindt.

De betekenisfactoren

• De betekenis van de band met de overledene in het leven van de nabestaande.
• De situatie rond het overlijden, de wijze waarop de dierbare gestorven is.
• De ontwikkelingsfase of levensfase waarin de nabestaande zich bevindt.

De omgevingsfactoren

• De woonsituatie die bepalend is voor dagelijkse contacten
• De mogelijkheid om contacten te leggen als daar behoefte aan is
• Het gebruik kunnen maken van het persoonlijke sociale netwerk

Lees meer

Lees minder

• Probeer de gevoelens die te maken hebben met de dood van je geliefde niet uit de weg te gaan. Mensen die rouwen, kunnen soms het gevoel hebben dat ze overspoeld worden door al die intense gevoelens. Probeer goed naar jezelf te luisteren en te doen waar je op dat moment behoefte aan heeft.
• Probeer te ontdekken wat je helpt. Dat kan praten over je gevoelens zijn. Of schrijven, knutselen, werken, sporten. Het kan ook prettig zijn af en toe de stilte op te zoeken, eventueel met een vertrouwd persoon.
• Tracht structuur aan te brengen in het dagelijks leven. Op tijd naar bed (ook al slaap je misschien niet zo goed), op tijd de maaltijden verzorgen enz.
• Neem voor het opruimen van de spullen van de overledene je eigen tijd, overleg eventueel met je huisgenoten of familieleden.
• Laat je omgeving weten hoe of waarmee men je kan steunen. Spreek ook uit wat je niet op prijs stelt en waarom niet.
• Gun jezelf de tijd en heb geduld met je gevoelens. Sta jezelf toe dat je gedurende een bepaalde periode niet optimaal zult kunnen functioneren.
• Bespreek je situatie met je werkgever en probeer tot afspraken te komen.
• Zoek informatie over het rouwproces. Het is van belang dat je weet met welke  gevoelens je te maken kunt krijgen.
• Vraag om ondersteuning (bijvoorbeeld lotgenotencontact of rouwbegeleiding) als je daar  behoefte aan heeft.
• Realiseer je dat onhandige of kwetsende reacties van de omgeving meestal geen boze opzet zijn. Vaak spelen onmacht en onwetendheid over het rouwen een rol.

Lees meer

Lees minder

Het is goed zich te realiseren dat bijna iedereen het moeilijk vindt om een nabestaande tegemoet te treden. Het verdriet laat niemand onberoerd en de confrontatie daarmee kan eigen verdriet oproepen. Toch heeft vrijwel elke nabestaande behoefte om zolang als nodig het verhaal over het overlijden en de overledene te vertellen. Onbegrip van de omgeving kan gevoelens van eenzaamheid oproepen en het proces van aanpassen aan een leven zonder de overledene verzwaren.

Handreikingen voor de directe omgeving

• Als het besluit is genomen om de rouwende te steunen, blijf dan bereid om te luisteren, ook na langere tijd.
• Bedenk dat de nabestaande iemand heeft verloren die onvervangbaar is en dat het verdriet daarom soms lang kan duren.
• Vermijd cliché-opmerkingen die het verdriet bagatelliseren.
• Geef geen ongevraagde adviezen, bijvoorbeeld over het opruimen van de kleding.
• Probeer de emoties en het gedrag van de rouwende in de context van de rouw te zien en heb geduld met de duur van het verdriet.
• Accepteer dat ieder op zijn of haar eigen wijze rouwt en word niet boos of geïrriteerd als de rouwende niet doet wat ú goed acht. Er bestaat immer geen juiste manier van rouwen.
• Vraag waar de nabestaande behoefte aan heeft.
• Vraag de rouwende of deze zo nu en dan samen met je iets wil ondernemen waarbij je de ander de keuze laat hierop in te gaan.

Lees meer

Lees minder

Naar gelang de eigen opvattingen over rouw gaat men met rouw van anderen om. Enige hardnekkige misvattingen over rouw worden hier nader bekeken:

• Na het overlijden treden vaste negatieve reacties op
  Vaak wordt gedacht dat veel verdriet wenselijk is, anders zullen er later problemen ontstaan. Rouw wordt echter op verschillende manieren geuit.

• Rouwreacties zijn te ordenen in stadia of fases.
  Gebleken is dat rouwreacties en –gevoelens zich niet in een ordening laten ‘vangen’ en zich niet alle manifesteren.

• Verliesverwerking is een lineair proces waarbij het verdriet geleidelijk aan verandert in welbevinden of weinig onwelbevinden
  De verwerking van een verlies is wel eens een springprocessie genoemd: goede en slechte dagen wisselen zich gedurende lange tijd af.
  Bijvoorbeeld nabestaanden die hun partner verloren melden nogal eens dat de pijn van het gemis na een jaar zelfs intensiever is dan vlak na het overlijden.

• Als na een overlijden alle feestdagen en seizoenen van één jaar zijn gepasseerd, is de rouw voorbij.
  Hoewel rouwen inderdaad een proces van aanpassen is, is het een misvatting te denken dat de rouw na een jaar over is of dat de overledene niet meer wordt gemist.

• De verwerking verloopt sneller als hulp van een psycholoog beschikbaar is.
  Ingeval van gecompliceerde rouw is dit inderdaad zo. Rouw is echter in aanvang geen ziekte en behoeft daarom geen behandeling of therapie. Nabestaanden die een normaal rouwproces doormaken hebben behoefte aan nabijheid. Bovendien is rouwen een proces dat behalve actief verwerken ook tijd vraagt.

• Vrouwen verwerken een verlies beter dan mannen omdat vrouwen over het algemeen meer praten.
  Rouw is veelvormig. Mannen hebben evengoed rouwgevoelens maar in de regel ervaren en uiten zij die anders dan vrouwen. Het is belangrijk dat men dit beseft aangezien er vaak spanningen ontstaan in relaties omdat men zich niet gesteund voelt door de ander en dit wel verwacht. Het is aan te bevelen ook buiten de relatie gehoor te zoeken voor het verdriet.

Lees meer

Lees minder

Zinvragen, vragen naar het ‘waarom’ spelen altijd een rol bij het verlies van een dierbaar persoon. Ook wanneer de rouwende niet godsdienstig is. Het is de zoektocht naar een wijze van omgaan met het verlies en naar troost.
Rouw raakt alle facetten van het leven, dus ook het gebied van de zingeving. Het is het ‘onoplosbare’ aspect van rouw, het zoeken naar en vormgeven van een nieuwe weg.
Zo uniek als de beleving van het rouwproces, zo uniek is ook het zoeken naar een weg hoe het leven verder moet. Betekenisgeving is een proces van binnenuit. Het kan niet door anderen aangereikt worden, ook niet door hulpverleners.
Meer dan vroeger kan de rouwende behoefte hebben aan het beleven van de verlieservaring vanuit de eigen godsdienst maar het kan ook zijn dat het godsbeeld ver weg is of afwezig. Sommige nabestaanden vinden houvast en steun in het geloof dat er een leven na dit leven is of in ‘tekenen’ hiervoor. Anderen krijgen nieuwe inzichten in de eigen normen en waarden en worden zich bewust van wat voor hen belangrijk is in het leven.
Deze zoektocht kan de mens opnieuw vormen. Het is van belang zich te realiseren dat er een nieuwe situatie is ontstaan die veranderde inzichten kan geven.

Lees meer

Lees minder

Lees minder

Lees meer